FOK!filmblik: Edgar Rice Burroughs (1875 - 1950)

Er zijn maar weinig schrijvers wiens werk zo tot de verbeelding spreekt als de prachtige boeken van de Amerikaanse schrijver Edgar Rice Burroughs. In FOK!filmblik vandaag een terugblik op het leven van de legendarische schrijver die vandaag precies 138 jaar geleden werd geboren.

De vroege jaren.

Edgar Rice Burroughs wordt op 1 september 1875 geboren in Chicago als de zoon van een veteraan uit de Amerikaanse burgeroorlog. Nadat hij 1895 is afgestudeerd aan de militaire Academie in Michigan en niet tot de West Point academie wordt toegelaten, wordt hij gelegerd in Fort Grant in Arizona. Als blijkt dat de jonge Burroughs een hartafwijking heeft, wordt hij in 1897 ontslagen uit het leger. Edgar heeft vervolgens diverse baantjes maar vind uiteindelijk in 1899 werk bij de firma van zijn vader. Na een aantal jaren met weinig inkomsten, Burroughs had een baan als vertegenwoordiger van puntenslijpers, was hij er helemaal klaar mee en besloot om zijn hobby om te zetten naar een baan met inkomsten. Geinspireerd door de maffe verhalen, die Burroughs in de diverse populaire pulpblaadjes tegenkwam, leek het hem wel een goed idee om ook zulke verhalen te gaan schrijven.

De eerste druk van De prinses van Mars uit 1922

Barsoom

In 1912 verschijnt dan ook zijn eerste verhaal Under the Moons of Mars, weliswaar onder het pseudoniem Norman Bean om zijn goede reputatie te beschermen. Het science fiction verhaal blijkt een groot succes en zou de start vormen van de razend populaire Barsoom-reeks. Datzelfde jaar begint de schrijver aan één van zijn meest succesvolle personages met het verhaal Tarzan of the Apes. Het verhaal verschijnt in oktober van dat jaar in het pulpblad All-Story Magazine en is meteen een groot succes. Burroughs wist dat er meer uit dit verhaal over de jungleheld te halen viel en besloot om er stripverhalen en bioscoopfilms van te gaan laten maken. Betweters probeerden de schrijver nog over te halen om dit niet te doen maar Burroughs negeerde hen en bewees dat ze ongelijk hadden. De wekelijks verschijnende strips van Tarzan waren ontzettend populair en daarmee begon men ook in Hollywood nieuwsgierig te worden naar dit fenomeen. Tot op de dag van vandaag is Tarzan nog steeds één van de meest succesvolle fictieve personages aller tijden!

In 1917 brengt de uit Chicago afkomstige uitgever A. C. McClurg een zestal korte verhalen van Burroughs uit in boekvorm, met als titel A Princess of Mars. McClurg was ook de uitgever die als eerste de kwaliteit van de verhalen over Tarzan had erkent en een aantal van Burroughs' korte verhalen bundelde tot het allereerste Tarzan boek ooit. Maar ook de epische avonturenverhalen, waarin mensen door de ruimte naar allerlei andere planeten reisden, werden door velen gelezen. In de verhalen van Burroughs heette Mars trouwens Barsoom en de planeet Venus luisterde in de Barsoom-reeks naar de naam Amtor. Burroughs kocht een enorme lap grond en een grote boerderij, vlakbij Los Angeles, en noemde het landgoed Tarzana. In de jaren daarna ontstond er al snel een kleine gemeenschap, die vanaf 1927 de naam Tarzana over zou nemen van de schrijver.

Een prachtige door een fan gemaakte trailer, waarin de overeenkomsten
tussen het verhaal van Burroughs en latere science fiction films wordt getoond.

De Barsoom serie zou in totaal uit 11 boeken bestaan, die tussen 1912 en 1964 zouden worden uitgebracht. Het meest bekende boek in de reeks is John Carter of Mars, dat in 1940 werd gepubliceerd in het blad Big Little Book. In het verhaal komt een Amerikaanse soldaat genaamd John Carter per ongeluk op de planeet Mars terecht waar op dat moment een grootse oorlog bezig is tussen de diverse buitenaardse rassen. Het zou tot 2012 duren voordat het verhaal van Burrough eindelijk verfilmd zou gaan worden. De Barsoom-reeks had eerder al als inspiratiebron gewerkt voor regisseurs als George Lucas (de eerst verschenen trilogie van Star Wars) en James Cameron (Avatar) en zo kregen vele filmkijkers het idee dat ze alles, dat ze in de sciencefiction film John Carter voorbij zagen komen, al eerder hadden gezien en zo kon het gebeuren dat een prima film toch een grote flop werd voor Disney. Het is maar goed dat de schrijver het niet meer mee heeft hoeven te maken.

Tarzan op het witte doek

Vanaf 1918 zijn de avonturen van Tarzan op het witte doek te aanschouwen. De allereerste acteur die de jungleheld speelde in het stomme film tijdperk was Elmo Lincoln. Lincoln zou na Tarzan of the Apes (1918) nog tweemaal terugkeren in de rol van Tarzan, in de films The Romance of Tarzan (1919) en The Adventures of Tarzan (1921). Ook Gene Pollar, James Pierce en Frank Merrill zouden in het stomme film tijdperk de huid van Tarzan kruipen.

Uit het blad Frisia van 6 februari 1931

Één van de meest opvallende Tarzan films uit dat tijdperk was de door J. P. McGowan geregisseerde Tarzan and the Golden Lion uit 1927, waarin we een nog zeer jonge Boris Karloff tegenkomen als de opponent van Tarzan. Het zou Frank Merrill zijn die als Tarzan de overstap zou wagen naar films met geluid. Tarzan the Tiger (1929) was oorspronkelijk als stomme film opgenomen, maar werd voor de uitgave alsnog ingesproken door de cast. De film, gebaseerd op het verhaal Tarzan and the Jewels of Opar, werd lange tijd als verloren beschouwd, maar de vijftiendelige serial werd een aantal jaren geleden teruggevonden en is ook op dvd uitgebracht voor de liefhebbers.

Aan het begin van de dertiger jaren werden de Tarzan films enorm populair vanwege de aanwezigheid van een nieuwe acteur in de rol van de heer van Greystoke. Vanaf Tarzan the Ape Man (1932) werd de rol namelijk vertolkt door de meervoudig Olympische zwemkampioen Johnny Weissmüller. De zoon van Duitse immigranten uit Roemenië was de acteur die het langst in de rol van onze jungleheld te zien zou zijn. In de daaropvolgende zestien jaar was de acteur maar liefst in twaalf Tarzan films te zien.

De strip Tarzan van de Apen uit het blad Frisia in 1940

De films met Johnny Weissmüller en Maureen O'Sullivan (als Jane) waren ontztettend populair, maar tussendoor verschenen er vanwege allerlei rechtenkwesties ook nog Tarzan films met Buster Crabbe (The New Adventures of Tarzan uit 1935), Herman Brix (in de serial Tarzan and the Green Goddess uit 1938) en Glenn Morris (Tarzan's Revenge uit 1938). Na Tarzan and the Mermaids in 1948 besloot Weissmüller om zijn liaan aan de wilgen te hangen en ging voor korte tijd met pensioen. De acteur leek zijn werk duidelijk te missen en was later nog te zien in de eveneens succesvolle serie Jungle Jim.

Tarzan in de jaren vijftig en later

Toen men op zoek ging naar een opvolger voor Weissmüller bleek er behoorlijk wat animo voor de rol te zien. Maar liefst 200 acteurs deden auditie voor de rol die uiteindelijk naar Lex Barker zou gaan. Barker was een 29-jarige acteur uit New York die vijfmaal de rol van de jungleheld voor zijn rekening zou nemen. Vooral zijn derde film Tarzan's Peril (1951) blonk uit vanwege de prachtige natuuropnames, die op locatie in Afrika geschoten waren. Tussen 1955 en 1960 verschenen maar liefst zes films met de uit Las Vegas afkomstige bodybuilder Gordon Scott als de aapmens Tarzan. Het waren de films met Scott die weer terugkeerden naar het oorspronkelijke verhaal van Burroughs. Vanaf de vroege jaren zestig zijn we de rol vervolgens overgenomen worden door Jock Mahoney, Mike Henry en Ron Ely. Die laatstgenoemde acteur was te zien in een pilot voor een succesvolle tv-serie in 1966 en vervolgens nog een keer in de tweedelige tv-film Tarzan's Deadly Silence uit 1970. Het zou daarna lange tijd stil worden rondom onze held uit de jungle.

De latere jaren

Het zou tot de tachtiger jaren duren voordat het verhaal van Burroughs weer aan populariteit begon te winnen. In 1981 verschijnt de John Derek-film Tarzan, the Ape Man, met Bo Derek, Miles O'Keeffe, Richard Harris en John Phillip Law in de hoofdrollen. In de film werd het verhaal van Burrough verteld vanuit het oogpunt van Jane Parker (Bo Derek). De film werd door diverse critici de grond ingeboord. Dan ging het regisseur Hugh Hudson een stuk beter af in 1984 met zijn bewerking van het uit 1912 stammende verhaal Tarzan of the Apes van Burroughs. In Greystoke: The Legend of Tarzan, Lord of the Apes wordt de aapmens gespeeld door de op dat moment nog relatief onbekende acteur Christopher Lambert. Het was mede door deze fijne film dat een nieuwe generatie filmkijkers kennis maakten met de koning van het oerwoud. De laatste keer dat we tot nu toe Tarzan in levende lijve op het witte doek konden aanschouwen was in 1998 in de film Tarzan and the Lost City van Carl Schenkel.

Naast bioscoopfilms was het klassieke verhaal van Edgar Rice Burroughs ook het onderwerp van diverse documentaires. Zo zagen we onder meer Tarzan: The Legacy of Edgar Rice Burroughs (1996), Tarzan at the Movies, Part 1: Johnny Weissmuller (1996), Tarzan at the Movies, Part 2: The Many Faces of Tarzan (1996), Investigating Tarzan (1997), The One, the Only, the Real Tarzan (2004) en Tarzan: Silver Screen King of the Jungle (2004). Uiteraard werden er ook animatiefilms en series gemaakt rondom de jungleheld. De meest bekende daarvan is de serie The Legend of Tarzan, die van 2001 tot 2003 werd gemaakt door Disney.

Burroughs en de Tweede Wereldoorlog

Nadat Amerika betrokken was geraakt in de Tweede Wereldoorlog vond ook Burroughs dat hij zich nuttig op moest stellen voor zijn land. Burroughs woonde ten tijde van de aanval op Pearl Harbour op Hawaii en ondanks dat de baas al dik in de 60 was vroeg hij of hij aan het werk kon als oorlogscorrespondent, wat uiteraard meteen werd gehonoreerd. Na de Tweede Wereldoorlog keerde Burroughs naar Encino in Californië terug. Na diverse gezondheidsklachten overleed de legendarische schrijver op 19 maart 1950 aan de gevolgen van een hartaanval. De 74-jarige Burroughs liet een literaire erfenis achter die uit zo'n 80 titels bestond.